Monthly Archives

december 2014

Gezien & Gelezen

The Image as Burden. Belast met de beelden van Marlene Dumas. Oudejaarsavond 2014.

31 december 2014

de lust van beelden
in onze hoofden
de last van beelden
in onze hoofden

The Image as Burden. Een van de meest indrukwekkende tentoonstellingen ooit.

Een van de meest indrukwekkende tentoonstellingen ooit vond ik The Image as Burden van Marlene Dumas. Nog te zien in het Stedelijk Museum Amsterdam t/m 4 januari 2015.

Dumas is geboren in 1953. Een 50plus meisje dus, net als ik.

Aldus. Een van de meest indrukwekkende tentoonstellingen ooit, daargelaten natuurlijk mijn eerste museumervaringen. Die waren nieuw, dus onovertroffen. Mijn ‚tabula rasa’ is inmiddels beschreven met miljoenen (kunsthistorische) beelden. Mijn hersenen zijn geïnfiltreerd door visuele ervaringen opgedaan tijdens talloze museumbezoeken en kunstgeschiedeniscolleges; door afbeeldingen die ik bewust en onbewust zag in boeken, tijdschriften, kranten, abri’s, enz.

The Image as Burden. Ons tijdperk wordt gedomineerd door beelden en veel beelden komen ongefilterd binnen. Door amateurs gemaakte snapshots en filmpjes worden zonder nadenken 1-2-3 op internet geplempt. Niet gecensureerd door het oog en de lens van de professionele fotograaf, filmer of kunstenaar. Puurder en ongemanipuleerder krijg je het niet.

Dumas baseert haar werk op foto’s uit kranten en tijdschriften; op afbeeldingen van kunstwerken en op door haar zelf gemaakte foto’s van haar dochter of prostituees. Van deze gemanipuleerde beelden van de werkelijkheid maakt zij op haar beurt een eigen interpretatie/manipulatie.

“Ik schilder beelden”

Ze schildert niet ‚na’ noch ‚over’. Zoals zij zelf zegt: „Ik ben geen realist. Ik schilder beelden… Ik wil het hebben over wat het schilderij met het beeld doet, niet wat het beeld met het schilderij doet.”

The Image as Burden, Marlene Dumas, 1993
Op het titelschilderij The Image as Burden zien we een man, die een (dode?) vrouw in zijn armen draagt. Haar gezicht lijkt bedekt met een masker. Onvermijdelijk roept het de herinnering op aan de iconische piëta: de afbeelding van Maria met het lijk van haar zoon Jezus op haar schoot, rustend in haar armen

Het beeld van de dode ‚gemaskerde’ vrouw belast de man die haar draagt. Hij raakt dit beeld nooit meer kwijt.

Een verzameling beelden

Marlene verzamelt haar leven lang beelden. Ze zitten in haar hoofd en in haar beeldarchief. Hoe zwaar wegen deze opgeslagen en bewaarde beelden op Marlene Dumas zelf?

Hoe zwaar drukt op haar de verantwoordelijkheid om iets met die beelden te doen?

Kan een „image” te zwaar gaan wegen?

Het door Dumas gecreëerde beeld belast op zijn beurt de kijker.

Zij belast mij met haar beelden.

Tabula rasa

De beelden van Dumas komen bij mij niet binnen in een tabula rasa hoofd, maar in het hoofd van een kunsthistorica. In die pan wordt onophoudelijk geassocieerd. Daar gaan de beelden van Dumas de strijd aan met vele andere beelden.

De titel van de tentoonstelling „The Image as Burden” heeft mij ervan bewust gemaakt, dat die overvloed aan beelden in mijn hoofd een belasting voor mij zijn.

Ze zijn een lust, maar zeker ook een last.

Zij vormen een filter tussen mij en de werkelijkheid.

Tijdens het bezoek aan de tentoonstelling werd ik bevangen door een verlangen naar een onbelaste staat van zijn. Naar de ongeborene die ik was in de moederschoot. Hoe zou het zijn als je de indrukken die je in je leven hebt opgedaan om de zoveel tijd kon opschonen?

Are you sure you want to delete? YES!

Met een schone lei

Zoals zo’n magnetisch tekenbord, waarmee je met één beweging het tekenbord weer maagdelijk schoon kunt maken. Je kunt met een schone lei opnieuw beginnen.

Mooie uitdrukking is dat: „met een schone lei beginnen”.

Mooie droom is dat: weer met een schone lei (kunnen) beginnen.

Mooi motto is dat voor oudejaarsavond.

Teksten en titels

Dumas is gefascineerd door thema’s als dood, liefde en verlangen. Ze is een kunstenaar die figuratief werkt. Een geëngageerd kunstenaar. Een kunstenaar die becommentarieert, bevraagt en interpreteert. Met haar beelden, maar ook met handgeschreven notities en met de titels die ze haar werken meegeeft.

The Image as Burden, tentoonstelling Marlene Dumas

The Image as Burden, tentoonstelling Marlene Dumas

"lying comes from a lack of privacy"

Als talige beelddenker kijk ik altijd eerst naar het schilderij en pas daarna naar de titel. Dat ervaar ik als een spannend moment. Bij „zonder titel” voel ik mij steevast even geïrriteerd.

Titels kunnen verrassen. Je ervan bewust maken dat je het werk in eerste instantie -zonder de titel te kennen- anders begreep.

De titels van Dumas halen je uit je comfort zone. Ze dwingen je om nog een keer te kijken. Om nog een keer anders te kijken. Om (anders) te interpreteren. Onvermijdelijk brengt dit met zich mee dat je nadenkt over de betekenis van het werk en hoe jij je daartoe verhoudt.

Waterproof mascara

The Image as Burden, Marlene Dumas. Waterproof Mascara, 2008Een titel kan een schok van herkenning teweeg brengen. Dat overkwam me met ‚Waterproof Mascara’ (2008).

Ik liep de zaal in, zag het schilderij en dacht „dit is de ultieme personificatie van triestheid. Huilt ze? Heeft ze gehuild? En zo ja, dan heeft ze in ieder geval waterproof mascara op”. Bij deze gedachte kwam er even een glimlachje op mijn gezicht. Een schok van verbondenheid voer door mij heen toen ik daarna de titel las: „Waterproof Mascara”. Mijn hart sloeg een keertje over en ik begon te glunderen.

Na deze ervaring zette ik mijn weg door de tentoonstelling met een nog intensere belangstelling voort.

The Image as Burden is sowieso geen tentoonstelling waar je ff doorheen wandelt. Daarmee zou je vooral jezelf te kort doen.

Bij ‚Waterproof Mascara’ moest ik overigens meteen ook denken aan de Bretonse vrouwen van Gauguin. Natuurlijk door het zwarte jakje en de witte kap.

Tv-loze jeugd

Marlene Dumas is in Zuid-Afrika geboren en kwam in 1976 naar Nederland. In dat jaar vond in haar geboorteland de eerste officiële tv-uitzending plaats.

Tot 1976 was Dumas hoofd dus met name doordrongen van foto’s en niet van bewegende tv-beelden. Daargelaten natuurlijk wat zij aan films zag.

Ik bedenk me dat ik in 1976 al miljoenen tv beelden moet hebben geconsumeerd. Vanaf mijn vroegste jeugd nam de tv in onze woonkamer een prominente plek in. Zolang ik me kan herinneren was er tv. Eerst werd er in zwart wit uitgezonden en vanaf 1967 ook in kleur. Bij ons thuis werd de zwart-wit tv al snel ingewisseld voor een „kleuren-tv”.

Overdag was er alleen tv op woensdagmiddag en in het weekeinde. Ik herinner me Swiebertje (uitgezonden vanaf 1955), Rikkie en Slingertje (vanaf 1966), Paulus de Boskabouter (vanaf 1967); het Britse Ivenhoe (1958) en later het Nederlandse Floris (1969).

Dumas is tot 1976 niet aan tv-beelden blootgesteld. Zou dat wel zo zijn geweest, zou haar kunst dan anders zijn geweest?

Zou zij nu een 20-ger zijn en dus levend in een tijdvak dat gedomineerd wordt door beeldcultuur, zou haar kunst dan (wezenlijk) anders zijn geweest?

Ze is een chaotische mens. Zou zij ten onder zijn gegaan aan beelden?

Zoals ik om mij heen kinderen zie verdrinken in schermen.

Op de tentoonstelling liepen overigens opvallen veel 50-plussers rond.

Een enkele ‚blikopener’ van het museum daargelaten.

Weetje

Sinds 2008 kent het Stedelijk Museum ‘Blikopeners’. Het zijn jongeren met een open ’blik’ en een open mind voor kunst, vormgeving en het museum. Zij openen ‚blikken’ van anderen en gebruiken daarvoor hun persoonlijke ervaring en kennis.

Gedicht ‘Beelden’

beelden

oh, die beelden
die beelden
die zwarte beelden
die witte beelden
die bedrukte beelden

die beelden
van verdrukten
der aarde

ter aarde geworpen
de teerling

onverzettelijk
de revolutionairen
draaien zich om

marcheren
gekscherend schaterend
de grijze weg

los van de ernstige ernst
is het luchtiger lopen
op het levenspad

Links

http://www.marlenedumas.nl
http://www.stedelijk.nl
http://www.stedelijk.nl/educatie/blikopeners/wat-doen-ze
http://www.seniorplaza.nl/6070_RadioTV2.htm
http://www.beeldengeluid.nl/files/tijdlijn/tijdlijn.html
http://www.bol.com/nl/p/60-jaar-televisie/1002004011575378/